نام خیابانى کوچک در جنوب تهران را به «خلیج فارس» تغییر دادیم، بزرگراهى که صدها کیلومتر با آن خلیج فاصله دارد را به نام «خلیج فارس» نامگذارى کردیم. چند نمایشگاه نه چندان موفق از نقشه هاى تاریخى آن آبراه به راه انداختیم و خوش نشستیم که دیگر جهانیان، همه آن را «خلیج پارس» مى خوانند.از برگزارى همایش ها و جشنواره هاى اینترنتى و غیر اینترنتى بى سرانجام گرفته تا چاپ مجموعه نقشه هایى که به ظاهر تنها براى دلخوشى خود ما صرفاً در بازار داخلى باقى مانده اند.

 این بود تب تندى که در پى اقدام نشنال جئوگرافیک یک باره پدید آمد و پس از چندى فروکش کرد. نه بنیاد دیده بانى براى پیگیرى بحران پدید آمد و نه اقدامى موثر در خارج از مرزهاى ایران صورت پذیرفت.سال گذشته در همین روزها بود که در همین روزنامه براى نخستین بار در ایران از اقدام سازمان نشنال جئوگرافیک و توطئه تازه عربى/ غربى در رسانه هاى پرنفوذ جهان براى تغییر نام خلیج پارس سخن گفته شد. به فاصله چند روز، نامه صدها تن از روزنامه نگاران و فعالان فرهنگى- سیاسى به دولت براى پیگیرى موضوع به چاپ رسید و کمى بعد، در زمانى که ایرانیان مستقل در درون و برون مرز نظر به موضع ضعیف رسمى، خود به میدان آمده بودند بالاخره مسئولان تکانى خوردند و ورود کارمندان نشنال جئوگرافیک را تا زمان تصحیح اطلس ها ممنوع ساختند. این موضع دولتى به نقطه عطفى در انعکاس کوشش هاى ایرانیان در پاسدارى از نام خلیج پارس در سطح جهانى انجامید و کوشش هاى به ظاهر جزیى، ناگاه به فریاد فرو خورده ایرانیان براى پاسدارى از هویتى که روشن نیست همواره از چه رو عربى جلوه داده مى شود بدل شد.به هر رو، ارائه گزارشى از آنچه اکنون در رابطه با این نام در سطح بین الملل وجود دارد بى ضرر است. شاید تاثیرى اندک براى کوشش هاى منظم و واکنش هاى منطقى و نه احساسى و شتاب زده در پى داشته باشد، هرچند بسیار گفتیم و نوشتیم و واکنش ها روزبه روز ضعیف تر و ناامیدکننده تر شد.بخش ایران باستان در موزه لوور پاریس همواره پذیراى دوستداران پرشمار تاریخ ایران از سراسر جهان بوده است. در این موزه به عنوان یک مرکز به ظاهر علمى و به دور از بازى هاى سیاسى، به کمتر نقشه اى بر مى خوریم که در آن از نام راستین خلیج پارس در زبان فرانسوى
(Golfe Persique) استفاده شده باشد. سیاستى که در بسیارى از رسانه هاى فرانسوى نیز به چشم مى خورد. چندى پیش یکى از اعضاى سازمان خلیج پارس که به تازگى از بخش ایران باستان در لوور دیدن کرده چنین مى گوید: «چند ماه پیش با همکارى یکى از دانشجویان ایرانى مقیم فرانسه نامه اى به دو زبان انگلیسى و فرانسوى به لوور ارسال کردیم که با واکنش منفى سرپرست بخش ایران در موزه مواجه شد. ولى در سفر اخیر دریافتم که در تعداد اندکى از نقشه ها از نام Golfe Persique استفاده شده و در تعدادى دیگر که قبلاً از نام مجعول Golfe Arab-Persique درج شده بود، واژه Arab به شکلى نه چندان حرفه اى پاک شده است. در آغاز تصور کردم که ممکن است برخى از بازدیدکنندگان ایرانى دست به چنین کارى زده باشند ولى پس از مشاهده دیگر نقشه ها و همچنین حضور پر تعداد ماموران امنیتى موزه، چنین کارى را ناممکن دیدم. به رغم اینکه نامه نگارى هاى ما واکنش مثبت آنها را در پى نداشت ولى ظاهراً تا حدى نتیجه بخش بوده هرچند که هنوز بر اکثر نقشه ها عنوان نامفهوم Golfe (خلیج) خودنمایى مى کند.» رسانه هاى آمریکایى در سال هاى گذشته تقریباً همیشه از نام درست خلیج پارس در زبان انگلیسى (Persian Gulf) بهره مى جستند ولى به ظاهر در ایالات متحده نیز این فضا رو به تغییر است. در اوایل مهر ماه، کاربرد عبارت ساختگى «خلیج عربى» در تار نماى تلویزیون CNN واکنش شدید شمارى اندک از ایرانیان مقیم آمریکا و ایران را برانگیخت و آن گونه که به نظر مى رسد کاربرد این نام به یکى از سیاست هاى پایه اى نیروى دریایى این کشور نیز بدل شده است. در کشورهاى حاشیه جنوبى خلیج پارس، گزارشگران و نویسندگان بیانیه هاى مطبوعاتى نیروى دریایى آمریکا به تبعیت از سیاست کشورهاى میزبان همواره «خلیج عربى» را مورد کاربرد قرار مى دهند. نامى که در اصل نام باستانى دریاى سرخ است. اعتراضات پى درپى ایرانیان نیز ظاهراً تاکنون نتیجه چشمگیرى نداشته است. روابط عمومى ارتش ایالات متحده با پاسخ هایى همچون «این آبراه به نام خلیج عربى هم شناخته شده است» و یا «گرچه نام تاریخى این خلیج و عنوان معمول در رسانه هاى آمریکایى Persian Gulf است ولى سیاست نیروى دریایى آمریکا استفاده از Arabian Gulf است» با ایرانیان روبه رو شده است. برایان بهرنگ لاهیجى از دانشجویان آمریکایى ایرانى تبار در کالیفرنیاى جنوبى که براى مقابله با این سیاست، سخت فعال بوده مى گوید: «در آغاز با روابط عمومى، دفتر نیروهاى ذخیره و پشتیبانى ناوگان پنجم نیروى دریایى آمریکا از راه اى میل تماس گرفتم. یک نامه کتبى را هم به دفتر ستاد مشترک ارتش آمریکا فرستادم ولى تنها یک افسر جزء به نامه ام پاسخ داد با این مضمون که از مقامات بالا دستور رسیده که از نامى اشتباه براى خلیج پارس استفاده شود. با این حال با سفارت آمریکا در بحرین و چندین سناتور در کالیفرنیا نیز تماس گرفتم ولى حرکت مشخصى از سوى آنها دیده نمى شود. متاسفانه به رغم وجود یک جامعه پرجمعیت از ایرانیان مهاجر در منطقه محل زندگى ام، به ندرت کسى در این زمینه همکارى مى کند.» ولى رویداد جالبى نیز در پانزده اکتبر ۲۰۰۵ رخ داد. در این روز ناوگان دریایى آمریکا از منامه (پایتخت بحرین) بیانیه اى منتشر ساخت که به فاصله چندین ساعت در تار نماى بسیارى از رسانه هاى آمریکایى قرار گرفت. در همان روز سازمان خلیج فارس اى میلى براى تار نماى اخبار ارتش آمریکا (Army News) ارسال کرد تا اشتباه فاحش جغرافیایى که در این بیانیه به چشم مى خورد را درست کنند. دقایقى بعد پاسخى از کنت میلر سردبیر بخش اخبار نظامى آن لاین در ویرجینیا دریافت شد: «از نامه شما سپاسگزاریم ولى متنى که از آن سخن مى گویید و در بخش اخبار ما قرار گرفته به صورت یک بیانیه مطبوعاتى نظامى از سوى اعضاى همان بخش در اختیار ما قرار گرفته و در نتیجه از حداقل ویرایش برخوردار مى شود. گزارشگران ما از Persian Gulf استفاده مى کنند ولى گزارشگران بخش دفاع، تنها از عبارت Arabian Gulf استفاده مى کنند و مى گویند که کاربرد Persian Gulf براى برخى بر خورنده است و آن را آمریکایى مآبى مى شمرند.» با فاصله کوتاهى پس از این نامه و پس از کنترل مجدد تار نماهایى که آن بیانیه را منتشر ساخته بودند مشخص شد که همگى، نام ساختگى به کار برده شده را به Persian Gulf تغییر داده اند. باز هم ثابت شد که همین کوشش هاى به ظاهر کوچک اگر با بیانى منطقى و محترمانه ارائه شود تا چه حد مى تواند موثر باشد.پیروز مجتهدزاده استاد دانشگاه و مدیر بنیاد جغرافیایى یوروسویک در لندن نیز بر این باور است که در حال حاضر کوشش ها باید براى ایستادگى در برابر این سیاست نیروى دریایى آمریکا متمرکز شود. به گفته وى «جاى بسى تاسف دارد که تشکیلاتى مانند نیروى دریایى آمریکا تحت تاثیر برخى تصمیمات سبکسرانه بر آن شده است که اصول هایى را که بنیادهاى دولتى و غیر دولتى ایالات متحده در طول تاریخ نشان داده اند که سخت پایبندش هستند را زیر پا گذاشته و در برخى موارد، نظر به برخى ملاحظات نه چندان اخلاقى، نام هاى تاریخى اماکن جغرافیایى را براى دلخوش کردن فلان شیخ ثروتمند تغییر دهند. در ماجراى تلاش برخى محافل عربى مانند رژیم بعثى صدام حسین و برخى شیوخ جنوب خلیج فارس در چند دهه اخیر، بنیادهاى دولتى و غیر دولتى در ایالات متحده ثابت کرده اند که به رغم روابط دوستانه اى که بین کشورشان با این شیوخ برقرار بوده و هست زیر بار این تلاش هاى خلاف اخلاق و اصول نخواهند رفت. برخورد دولت آمریکا در تمام این دوران در قیاس با برخى کشورهاى اروپایى همچون بریتانیا که خیلى زود تحت تاثیر تلاش هاى اعراب قرار گرفت و به طور غیررسمى Persian را از Persian Gulf حذف کرد بسیار نمونه بوده است. از همین نظر، امروزه دیدن چنین وضعیتى در ایالات متحده بسیار تاسف بار است و به نظر مى رسد که دو عامل اصلى داشته باشد، نخست اینکه پس از سقوط صدام برخى از شیخ هاى منطقه از ترس اینکه مبادا میراث حکومت بعثى در ایران ستیزى و تغییر نام خلیج پارس از میان برود انرژى بیشترى را براى گستردن این مباحث به کار گرفتند، از سوى دیگر اختلاف میان دولت جمهورى اسلامى و ایالات متحده به صورت انگیزه اى تازه درآمده است تا برخى محافل نظامى در آن کشور به اینگونه تلاش هاى شیوخ عرب توجه کنند. با این همه همچنان دولت آمریکا هنوز نامى جز Persian Gulf براى این دریا نمى شناسد. تنها نیروى دریایى است که تحت تاثیر جو موجود و فشار هاى محلى در کشورهاى جنوبى حاشیه خلیج پارس از نامى جعلى استفاده مى کنند. روشن نیست که آنها در منطقه دستور دهنده هستند یا دستور بگیر!... همچنین باید توجه داشته باشیم نظامى که در ایران در پى انقلاب به قدرت رسید یک رژیم دینى است که طبیعتاً با ایسم هاى دیگر ازجمله ناسیونالیسم سروکار ندارد و انقلابیون از ابتدا گمان مى کردند که مى توانند اداره امور یک کشور را بدون توسل به هویت ملى و انگیزه هاى ملى مردم پیگیرى کنند. اما کارکرد سیاسى براى اداره امور کشور در عمل ثابت کرد که جامعه اى گسترده و کهن همانند ایران نمى تواند بدون انگیزه هاى ملى و هویتى به درستى اداره شود. بروز جنگ ها و چالش هاى خارجى این واقعیت را براى همگان آشکار کرد که بزرگ ترین عامل دفاع از موجودیت یک کشور در برابر چالش هاى خارجى نیروى ملى برانگیخته شده آن جامعه است. به همین دلیل است که ما مى بینیم هنگامى که سازمان غیر دولتى خلیج پارس (Persian Gulf Online) چالش بسیار چشمگیرى را نسبت به اقدام نشنال جئوگرافیک آغاز کرد و این چالش به کمک دیگر سازمان ها و افراد در سراسر جهان به موفقیت رسید دولت ایران نیز تشویق شد که مقدارى به این مسائل بپردازد. به ویژه هنگامى که دریافت ایرانیان در درون و برون مرز علاقه بسیار عمیقى را در این رابطه از خود نشان مى دهند. برخى از ماموران رسمى دولت ایران در اروپا و ایالات متحده هم با نشنال جئوگرافیک تماس گرفتند که این کار در تاریخ انقلاب اسلامى بى سابقه بود. به دنبال این وضع، دولت دست به یک سلسله اقدامات نمایشى داخلى زد ازجمله تعیین روز ملى خلیج فارس (به پیشنهاد همان سازمان)، تعویض نام خیابان خلیج فارس یا چاپ تمبر که البته هنوز هم به چاپ نرسیده است!... ولى طبیعتاً این اقدامات کافى نیست. هر دولتى از هر شکل ایدئولوژیک که باشد باید تلاش گسترده ترى را براى مقابله با چنین چالش هاى ملى و هویتى خارجى به کار گیرد به ویژه هنگامى که مسلم شود اینگونه چالش ها تنها محدود به یک بحث هویتى و فرهنگى نیست بلکه بخشى از یک مجموعه گسترده تر از چالش هاى سیاسى علیه کشور، ملت و حتى خود نظام است. در این رابطه اخیراً اعلام شد که دولت از ورود کشتى هاى بین المللى با بارنامه هایى با نام هایى غیر از Persian Gulf جلوگیرى مى کند. دولت ابوظبى سال ها است که این کار را به طور متقابل انجام داده و مى دهد ولى شنیده مى شود که دولت ایران این تصمیم جدید خود را به دلیل مسائل مالى متوقف کرده است.»در این بین، موسسه هارپر کالینز (Harper Collins) که از بنیادهاى به اصطلاح معتبر جغرافیایى و نقشه نگارى در لندن است هفته پیش بر آن شده تا در نقشه هایش، Persian را از عبارت Persian Gulf حذف کند. خبر این سیاست تازه گرچه رسماً از سوى این بنیاد اعلام نشد ولى از سوى چند تن از ایرانیان مقیم لندن فاش شد که طبعاً واکنش حامیان تاریخ و فرهنگ ایران را به دنبال داشت. آریا عابدین (دانشجوى دانشگاه ایالتى نیوجرسى) که موضوع را با مکاتباتش پیگیرى کرده درباره واکنش این بنیاد چنین مى گوید: «میک آشورت Mick Ashworth مسئول اطلس جهان در بنیاد هارپرکالینز اذعان مى دارد که «هیچ پیش زمینه سیاسى در پس تصمیم آنها نیست» که بعید به نظر مى رسد چنین باشد. آشورت مى گوید بنیاد مذکور در کاربرد نام هاى جغرافیایى، سیاست شوراى نام هاى جغرافیایى براى کاربرد رسمى در بریتانیا (PCGN) که استفاده از نام هاى رایج است را دنبال مى کنند. این بنیاد گرچه به پیشینه تاریخى نام خلیج پارس (Persian Gulf) معترف است ولى از سال ۱۹۹۴ همزمان با گسترش روزافزون کاربرد «خلیج» (The Gulf) در رسانه ها و سیستم نقشه نگارى ادارات نظامى بریتانیا، این عبارت نامفهوم را اندک اندک به عنوان نام این پهنه آبى برگزیده است. این بنیاد خاطرنشان ساخته اسناد تاریخى ارائه شده و اعتراضات ایرانیان را مورد بررسى قرار خواهد داد ولى هنوز از تجدیدنظر در این سیاست سخنى به میان نیامده است.از سوى دیگر به تازگى در آمریکا بنیاد Scholastic که از ناشران شاخص کتاب هاى درسى در ایالات متحده است «امپراتورى ایران» (Persian Empire) را به دلایل نامعلوم از کتاب هاى خود حذف کرده است. این اقدام، واکنش شدید ایرانیان مقیم آمریکا را برانگیخته و جدا از ارسال نامه هاى اعتراض آمیز به این موسسه، دادنامه اى اینترنتى با این نشانى به کوشش پیروز آزادى (استاد دانشگاه در نیویورک) تنظیم شده است:

http://www.petitiononline.com/071056petition.html
تاکنون بیش از ۱۸۰۰ نفر این داد نامه را امضا کرده اند.

منبع: شرق